استاد سعید نجفی
شناخت شخصیتی حضرت زهرا (س) 2
در بررسی شخصیت‌های بزرگ تاریخ اسلام، به ویژه چهارده معصوم، نکات فراوانی قابل تأمل و تفکر است. یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام حضرت زهرا (س) است که در سنین پایین به مقام هم‌کفویی با حضرت علی (ع) رسید. اما سوال اینجاست که این مقام عالی در سن ۹ سالگی برای چه بود و این لقب «ممتحنه» که برای او ذکر شده، چه معنا و مفهومی دارد؟
در متون دینی ما بارها به این نکته اشاره شده است که حضرت زهرا (س) پیش از ورود به این دنیا، در عوالم قبلی آزمون‌هایی را گذرانده و از این‌رو، او زنده‌کننده‌ی فضایل الهی و الگوی کامل برای بشریت است. در این راستا روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که اشاره می‌کند: «فکذالک لا تحدثوا بالحکمه غیر اهلها فتجعلوا یعنی اگر حکمت را برای غیر اهل بگویی تو جاهلی، ولا تمنعوا ها اهلها فتعصموا؛ و اگر دیدی که اهل حال اند و نگویی تو گناهکاری». این حدیث نشان می‌دهد که علم و حکمت باید در اختیار اهلش قرار گیرد و حضرت زهرا (س) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین حاملان علم و حکمت الهی باید مورد تأمل و بررسی قرار گیرد.
مختصات خاص حضرت زهرا (س)
اهمیت بحث ما در اینجا خصائص خاص حضرت زهرا (س) است که نه تنها او را از سایر معصومین متمایز می‌کند، بلکه نشان‌دهنده مقام خاص او در عالم وجود است. به توصیف امام علی (ع) از نورانیت و عظمت او پرداختیم و این نکته را می‌سنجیم که آیا تنها مختصات فاطمی او را از سایر اهل بیت متمایز می‌سازد یا خیر.
بسیار حائز اهمیت است که بدانیم، هر یک از ۱۴ معصوم دارای عصمت و یک سری فضائل خاص هستند، اما ویژگی‌های حضرت زهرا (س) به نقطه عطفی در تاریخ اسلام می‌رسد که قابل تأمل و دقت نظر است. همان‌طور که در روایت آمده است: «یا ممتحنه امتحنک الله الذی خلقک قبل ان یخلقک»؛ یعنی امتحان شما پیش از خلق شدن این دنیای مادی آغاز شده است.
علم الهی و شخصیت پیامبر (ص)
یکی از دالان‌های مورد بررسی در این بحث، علم خداوند متعال است که به نوعی فراتر از درک ماست. خداوند در مقام توصیف دنیا می‌فرماید: «قل متاع الدنیا قلیل»، در حالی که وقتی به توصیف پیامبر اسلام (ص) می‌رسد، می‌گوید: «و انَّکَ لعلی خلقِِ عظیم». بنابراین، ما می‌بینیم که با وجود زرق و برق دنیوی که ممکن است برای ما بزرگ بنظر برسد، شخصیت پیامبر (ص) چون یک واقعه تاریخی و الهی، اصولاً عظیم است.
پیوند روحانی بین حضرت زهراء (س) و پیامبر (ص)
حال به بررسی پیوند روحانی و احساسی میان حضرت زهرا (س) و پیامبر (ص) می‌پردازیم. زمانی که آیات عذاب نازل شد، پیامبر عظیم‌الشان بر خاک نشسته و با گریه‌ای جانسوز برای امت خود اشک می‌ریخت. در آن لحظات دشوار، هیچ‌کس جرأت نزدیک شدن به او را نداشت. در این هنگام، سلمان فارسی به عنوان یک عنصر معروف و مایه‌گذار مکتب اسلام، به خانه حضرت زهرا (س) می‌رود تا او را از وضعیت پیامبر مطلع کند.
حضرت زهرا (س) بلافاصله چادر خود را به سر کرد و دوان دوان به سمت مسجد رفت. این نمایش عشق و همدردی به قدری فراموش‌نشدنی است که در تاریخ مکتوب شده است. وقتی او کنار پیامبر نشسته و صورتش را به او نزدیک کرد، اشک‌های پیامبر به وضوح قطع شد.
این نقطه، نشان‌دهنده‌ای از نقش کلیدی حضرت زهرا (س) در ایجاد آرامش و تسکین پیامبر اکرم (ص) است؛ او تنها کسی بود که قادر بود درد و رنج پیامبر را در آن لحظات افزایش یا کاهش دهد. این موقعیت خاص نشانی دیگر از مقام والای او در نزد خداوند و جایگاه او در عالم الوهی است.
در نهایت، مطالعه شخصیت‌های بزرگ و خاص مانند حضرت زهرا (س) ما را به درک عمیق‌تری از آموزه‌های اسلامی و والایی‌های انسانی می‌رساند. مقام او به عنوان «ممتحنه» نه تنها قائم به فردفروشی‌‌ها و ویژگی‌هایش است، بلکه تأکید دارد بر رسالت بزرگ اسلامی و تأثیرش بر تحولات جامعه اسلامی. با درکِ عمق شخصیت و مقام حضرت زهرا (س)، ما می‌توانیم به درک بهتری از چگونگی تأثیر روحیات و اخلاقیات معصومین بر سیر تاریخ اسلام و زندگی مسلمانان دست یابیم.
حضرت زهرا (س) به عنوان الگویی برای تمامی زنان و مردان مسلمان شناخته می‌شود؛ او نه تنها در جنبه‌های روحانی یک الگوست، بلکه در اخلاق و رفتار روزمره نیز نتایج مثبتی از خود بر جای گذاشته است. از سویی، ارتباط روحانی عمیق ایشان با پیامبر اکرم (ص) و همچنین مقام والای او در نزد خداوند، دستاوردهای مهمی در حوزه فکر و عمل اسلامی ایجاد کرده است.
شخصیت حضرت زهرا (س) نه تنها موجب ارتقای معنوی جامعه مسلمین در دوران خود شد، بلکه درس‌هایی برای نسل‌های آینده نیز به ارمغان آورده است. مقام این بانوی بزرگوار به قدری والاست که می‌توان او را الگوی تمام‌عیار در زندگی شخصی، اجتماعی، و دینی دانست.
در پژوهش‌های اسلامی، توجه به زندگی و ویژگی‌های حضرت زهرا (س) می‌تواند ما را به درک بهتری از مفهوم عدالت، محبت، فداکاری و ایثار برساند. این موضوع نه تنها مربوط به زمان‌های قدیم است، بلکه ارتباط تنگاتنگی با نیازهای امروزی بشر در جامعه‌های مختلف دارد.
از طرف دیگر، «ممتحنه» بودن حضرت زهرا (س) به ما یادآوری می‌کند که هر انسانی در زندگی خویش با آزمون‌ها و چالش‌هایی روبه‌روست و نحوه مواجهه با این آزمون‌ها و درس‌هایی که از آن می‌آموزیم به شکل‌گیری شخصیت ما کمک می‌کند.
در نتیجه، مطالعه و تأمّل در زندگی و مقام والای حضرت زهرا (س) می‌تواند ما را به سمت شکوفایی بیشتر در عرصه‌های فردی و اجتماعی رهنمون سازد و ما را ترغیب کند که به مقامات عالی انسانی نزدیک‌تر شویم. این بررسی علاوه بر اینکه زیربنای یک مسئولیت انسانی است، می‌تواند به عنوان یک نقشه‌راه برای ایجاد جامعه‌ای سالم و متعالی استفاده شود.
